درمان شناختی رفتاری وسواس کودکان

درمان شناختی رفتاری وسواس کودکان

وسواس کودک ها اصولا با بروز نشانه‌های موقعیتی شروع می‌شود. پدر و مادر ها در این باره گمان می‌ برند که فرزند آن ها بزرگ می‌شود و رفتار مشاهده شده در او از بین می‌رود. در مرحله‌ی بعدی با گذشت ماه‌ها و سال‌ها پدر و مادر شاهد وخیم بودن نشانه‌ها خواهند بود. کودکی که به وسواس دچار شده است، علامت های وسواس را روزانه حداقل به‌مدت یک ساعت و بیشتر آن ها بیشتر از این تجربه می‌کند که همین امر باعث ضرورت درمان شناختی رفتاری وسواس کودکان توسط مشاور کودک می شود.

همان‌طور که از اسم اختلال وسواس جبری برمی‌آید، این اختلال دو عنصر دارد: وسواس و اجبار.

۱. وسواس

وسواس‌های فکری ناخواسته‌ای هستند که به ذهن کودک وارد می‌شوند و پریشانی و اضطراب فراوانی به وجود می آوردند. برای نمونه کودک امکان دارد باور بر این داشته باشد که یک مهاجم از پنجره‌ی بسته به خانه وارد می‌شود و به او یا افراد نزدیک به وی آسیب می‌رساند یا امکان دارد گمان کند که میکروب‌ها او را مریض می کنند.

۲. اجبار

اجبار کارهایی می باشند که کودک آن را برای رهاشدگی از فکرهای وسواسی‌ اش انجام می‌دهد. مانند این است که پشه نیش‌تان زده است و جای گزش آن می‌خارد. پس شروع به خاراندن پوست‌ خودتان می‌کنید. اول احساس بهتری پیدا می‌کنید، اما وقتی دیگر خود را نمی‌خارانید، احساس سوزش خیلی بیشتر می‌شود. در آن زمان دوباره شروع به خاراندن می‌کنید. کودکی که فکر می‌کند مهاجمان به اعضای خانواده‌اش آسیب می رسانند، امکان دارد به طور پر تکرار پنجره را کنترل کند که بسته باشد. کودکی که فکر می‌کند میکروب‌ها او را مریض می کنند به صورت دائمی دست‌هایش را می‌شوید.

البته همیشه این‌ شکلی نیست که روابط بین وسواس و اجبار مشاهده شده، وضوح داشته باشد: امکان دارد کودکی این فکر را بکند که، اگر همیشه با پای راست راه‌رفتن را آغاز ننماید، کسی را که دوست دارد، می‌میرد. یک اجبار شایع دیگر (که به نام رفتارهای آئینی شناخته می‌شوند) شامل ضربه‌زدن به یک شی یا بخشی از بدن است.

به این فکر کنید که کودکی به این شکل فکر کند: «من باید ۴ بار به پایم ضربه بزنم و اگر وقفه‌ای بیفتد باید دوباره شروع کنم». کودکی امکان دارد این احساس را داشته باشد که اجبار پشت سر هم به حمام‌کردن یا مسواک‌زدن داشته باشد. امکان دارد در هنگام غذاخوردن ۴ بار با سمت راست و ۴ بار با سمت چپ غذا را بجود. الگوهای متفاوتی وجود دارد که کودک نسبت به انجام آن احساس اجبار می‌کند تا احساس بد خود را از بین ببرد.

کودکان بیشتر مواقع درباره‌ی وسواس های خود دچار شرم و خجالت زدگی می شوند و سعی بر این دارند که رفتارهای اجباری خود را را از بقیه افراد مخفی نگه دارند. اگر پدر و مادر متوجه‌ی این رفتارهای کودک بشوند که بیشتر پدر و مادر ها در آخر متوجه این موضوع خواهند شد و از او بپرسند که چه کار می‌کند، به احتمال خیلی زیاد کودک پاسخ می‌دهد: «نمی‌دونم»؛ که واقعا هم همین‌ گونه است.

پدر و مادر ها می‌خواهند از این موضوع سر در بیاورند که کودک‌ آن ها چه کاری انجام می دهد و چرا آن کار را انجام می دهد و سپس به درمان شناختی رفتاری وسواس کودکان آن بپردازند

دلایل وسواس کودکان

کودکان به علت ساختار مغزی‌ که دارند دچار وسواس می‌شوند. دانشمندان بر این باور هستند که کم بودن یک انتقال‌دهنده‌ی شیمیایی در مغز به نام سروتونین این توانایی را دارد از عامل های ایجاد وسواس در کودکان ما باشد.

در وسواس عامل ژنتیکی هم دخالت دارد. اگر والدین کودکی دچار وسواس باشند، ۴ تا ۸ درصد احتمال این موضوع وجود دارد که این عارضه را به هر کودکش انتقال دهد. وجود داشتن سایر اختلال های اضطرابی مانند هراس اجتماعی یا فوبیا در خانواده‌ی کودک این توانایی را دارد از مورد های افزایش خطر ابتلا به وسواس باشد.

درمان شناختی رفتاری وسواس کودکان چگونه است؟

برای درمان شناختی رفتاری وسواس کودکان موارد خفیف تا متوسط بیماری اختلال وسواس جبری می‌توان از رفتار درمانی شناختی (CBT) بهره بگیرد. در مواردی که شدیدتر هستند وسواس امکان دارد نیاز داشتن به درمان‌های دارویی (مثل داروهای جلوگیری‌کننده از بازجذب سروتونین یا SSRIها) در کنار درمان  وجود داشته باشد.

در درمان شناختی رفتاری وسواس کودکان همه اعضای خانواده باید شرکت کنند. کودک، پدر و مادر و خواهر و برادرها یاد می گیرند که اختلال وسواس جبری چیست و چگونه می‌توان آن را مدیریت کرد. در این مدل درمان به کودک آموخته می شود که با ترس‌های خود رو‌به‌رو شده و با اضطرابی که همراه با آن تجربه می‌کند، فائق آید.

یکی از روش های حیاتی درمان شناختی رفتاری وسواس کودکان«مواجهه‌سازی به همراه پیشگیری از پاسخ است». اگر در آب سرد شیرجه بزنید و در آن بمانید بدن شما به سردی آب عادت می‌کند، اضطراب هم همین‌طور است. درمان وسواس با توجه به سلسله مراتب و با ساختار مشخصی مسیری را با سرعت متناسب با کودک پیش می‌رود. کودک با عامل ترس‌های خودش رو‌به‌رو می شود و به او اجازه‌ی انجام اجبارها داده نمی‌شود. پس از مدتی، کودک دیگر نیاز به انجام روال‌های تکراری را در خود احساس نمی کند.

به عنوان نمونه از کودکی که از میکروب‌ها می‌ترسد، درخواست می‌شود به دستگیره‌ی درب را لمس کند، بدون این که اجازه داشته باشد دستان خود را بعد از آن بشوید. هرچه به تعداد بیشتری این کار انجام بشود، کودک ترس و اضطراب کمتر و درنتیجه اجبار کمتری به شستن دستش احساس خواهد کرد.

در طی ۵ تا ۷ جلسه از درمان این توانایی را داریم شاهد پیشرفت‌هایی در بهبود وسواس کودک باشیم. بعد از ۱۲ تا ۱۵ جلسه درمان تا ۸۰ درصد بهبودی را شاهد خواهیم بود. اگر نشانه‌ها در آینده مجددا پدیدار شود، چنان‌که در مواقع تجربه‌ی استرس گاهی رخ می‌دهد، همان ابزارهایی که در درمان به فرد آموخته شده می‌تواند برای کنارآمدن با علائم به کار برود.

درمان شناختی-رفتاری برای محمد پسر مبتلا به اختلال وسواسی اجباری که فکر می‌کرد خواهر و برادرش آلوده می باشند، مفید واقع شد. در عرض سه هفته، او آن ها را بغل می‌کرد و با آن ها غذا می‌خورد. در کمتر از دو ماه از شروع درمان، به صورت تمام‌وقت به مدرسه می‌رفت. این بیماری بهبودی کاملی ندارد، اما درمان‌هایی که وجود دارد کارآمد هستند.

درمان شناختی رفتاری وسواس در کودکان- تجربه‌ی فکر های ناخواسته، مزاحم، ناخوشایند، آزارنده، بدون منطق خاص و حتی شرم‌آور پدیده‌ی شایعی در جمعیت‌های بالینی و غیر بالینی می باشند. اختلال وسواس فکری- عملی در کودکان به‌صورت تفکر های مزاحم و تکرار کلیشه‌وار رفتارهای خاصی بروز می‌ دهد که باعث برانگیختگی و نگرانی آن ها می‌شود.

درمان شناختی رفتاری وسواس کودکان به‌ویژه وسواس‌های بدون رفتارهای آشکار از گذشته یکی از مقاوم‌ترین اختلال‌ها در برابر مداخله های درمانی به حساب آمده است. تا قبل از اواخر دهه ۱۹۶۰ نمایش روانکاوی و سایر نمایش سنتی موفقیت چندانی در درمان OCD کسب نکرده بودند، تنها بعد ‌ازآن سال های طولانی بودکه رویکردهای رفتاری با روش های درمانی مواجهه و پیشگیری کردن از پاسخ، امیدهای زیادی را برای درمان موفقیت‌آمیز وسواس‌ها به وجود آوردiند.

درمان شناختی رفتاری وسواس کودکان به‌ عنوان پر اثر ترین روش درمان وسواس در هر دو مورد کودکان و بزرگ‌سالان شناخته‌شده است. درمان درمان شناختی رفتاری وسواس کودکان، الگوهای فکری تکراری شما را به ‌شکلی بازسازی می‌کند که دیگر، رفتارهای تکراری و جبری شما ضرورتی نداشته باشد.

بیشتر درمان‌های شناختی رفتاری جدید از فرض‌های بنیادی الگوهای ارزیابی شناختی پر عیب نشئت گرفته‌ اند. این رویکردهای درمانی در کاهش دادن علامت هایی از هر دو راهبرد شناختی و رفتاری از روش اصلاح تردیدها ، باورها و ارزیابی‌های معیوب و پاسخ‌های خنثی‌سازی که افکار وسواسی را تداوم می‌بخشند، استفاده می‌کنند. فرا تحلیل‌ها نشان از موفقیت ۷۵ تا ۸۵ درصدی درمان شناختی رفتاری وسواس در کودکان دارند.

پس درمان شناختی رفتاری وسواس کودکان به‌صورت گسترده به ‌عنوان یک درمان انتخابی روان‌شناختی برای کودکان مبتلا به OCD شناخته می شود. به‌علاوه با توجه کردن به نشری جات راهبردهای توافقی متخصصان درمان وسواس در کودکان اولین انتخاب درمانی برای تمام بچه‌هایی که به OCD مبتلا هستند قبل از سن رسیدن به سن بلوغ و درمان  وسواس در کودکان همراه یا بدون درمان دارویی برای بزرگ‌سالان OCD گزینه درمانی درجه اول است.

این کتاب یکی از اثر های دقیق و مبتنی بر شواهد علمی برای مداخله در وسواس‌های فکری و عملی کودکان است که در ۸ فصل تدوین شده است.

تحقیقات مختلف نشان از این دارند که، بهترین نوع درمان شناختی رفتاری وسواس کودکان به کار بردن روش‌های درمانی مثل درمان‌های شناختی، رفتار درمانی و در مواردی دارو درمانی است که در تمام این مرحله ها، کمک‌های پدر و مادر و اعضای خانواده از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

او کودکی وسواسی است. همیشه می‌گوید دست‌هایش کثیف است و باید آن ها را بشوید. برای خوابیدن عادت های خاصی دارد. اگر کسی روی تخت خوابش بنشیند، دیگر رموی آن نمی خوابد و می‌گوید روتختی و ملحفه‌های او کثیف شده است. اسباب بازی‌هایش را مدام کنترل می‌کند تا تغییری در چیدمان یا تعداد آن ها ایجاد نشده باشد و…

به گفته متخصصان این حوزه،کودک وسواسی، خود را از درون برای انجام کارها یا فکر های تکراری و پر تنش در فشار زیادی می‌بیند، اما از آنجایی که این اختلال، توام با درد یا بیماری خاصی نمی باشد، اصولا تا سنین نوجوانی و جوانی تشخیصی برای آن داده نمی‌شود. کودک امکان دارد ببه خاطر وجود همچین افکار و رفتاری، از بودن در جمع دوستانش و همسالانش دوری کند و تدریجا این مساله دلیلی بر طردشدگی و انزوای او شود.

کودکانی با فکر های آشفته

محمدی در گفت‌وگویی با جام‌جم با اشاره کردن به این‌که کودکان وسواسی بعضی وقت ها از کارها و افکر های خودش چنان دارای ضطراب و آشفتگی می‌شوند که تا آن کارها را انجام ندهند، آرام نمی‌گیرند، و می گویند: در مواردی نیز این کودک ها سعی بر این دارند که فکر ها و رفتارهای خود را سرکوب نمایند یا آن را بسیار عادی جلوه بدهند.

تشخیص اختلال وسواس

وقتی که عادات یا روش های رفتاری خاصی در روند زندگی عادی کودک اختلال ایجاد کند، اختلال تشخیص داده می‌شود. برای نمونه زمانی که انجام مراسم خاصی برای به خواب رفتن کودک و حساسیت او بر کنترل اسباب بازی‌هایش در زندگی او حاکم می شود و از عمل کرد بهنجار او جلوگیری کند، نیازی نیست نگران باشید.

اختلالات فکری و رفتاری ناشی از وسواس

محققان با اشاره به اختلال های روحی و عملکردی بدلیل وسواس در کودک اظهار می‌کند: بعضی مشکل ها به دلیل اختلال وسواس عبارت است از تلف کردن وقت به‌ خاطر انجام رفتارهای تکراری و کلیشه‌ای، حواس پرتی و نبود توان در تمرکز کامل و به‌دنبال آن افت تحصیلی؛ همچنان خستگی ذهنی و بی‌حوصله بودن برای فکر کردن و متمرکز شدن بر روی مسئله های اصلی زندگی از دیگر عارضه های وسواس کودک است.

این روان‌شناس تاکید بر این دارند که بعضی از این اختلال ها مثل اختلال های اضطرابی، افسردگی، نداشتن‌تمرکزی برای یادگیری، نبود توجه، بیش فعالی، بی‌اشتهایی عصبی و اختلال های رفتاری مانند جویدن ناخن و تیک‌های عصبی این توانایی را دارد به دلیل  وسواس فکری و عملکردی  مختلف باشد. به گفته متخصصان ، برای جلوگیری از اشتباه در تشخیص اختلال وسواس در کودکان بهتر است پس از مصاحبه با کودک با اعضای خانواده کودک نیز مصاحبه شده، سوابق خانوادگی در نظر گرفته شود.

بالاخره وسواس؛ ارثی است یا اکتسابی؟

خیلی از از روانشناسان این اعتقاد را دارند که کودکان، بیماری وسواس را از والدین خود به ارث می‌برند همانطور که در بالا اشاره کردیم. البته گروهی دیگر از محققان نیز جنبه ارثی بودن آن را یک احتمال می‌دانند و اعتقاد آن ها بر این است، انتقال زمینه‏های عصبی می‏تواند ریشه و عاملی در بروز وسواس کودک باشد.

زمینه‌های عصبی هم این توانایی را دارد که ناشی از نوع تربیت سخت گیرانه در دوران کودکی، کمال‌ طلبی و نظم‌طلبی بیش از حد والدین، تحقیر شدن از سوی پدر و مادر یا ایجاد حس ترس و ناامنی در محیط خانه و خانواده باشد.

روش روبه رو شدن و جلوگیری کردن از پاسخ می‌تواند در پیشرفت درمان شناختی رفتاری وسواس کودکان بسیار تاثیر گذار باشد.منظور از رویارویی و جلوگیری از پاسخ، روش و روش هایی است که در آن شخص متخصص به فرد بیمار کمک می‌کند تا با موقعیت‌هایی مواجه شود که عمل وسواسی را برمی‌انگیزد.

پیشنهاد ما این است که در صورت مشاهده علائم گفته شده در کودک خود با مشاوران کلینیک روان آرام تماس بگیرید و ضمن برخورداری از مشاوره حرفه ای از بهترین روانشناسان این حوزه استفاده کنید.