طرحواره درمانی چیست؟

طرحواره درمانی

به هنگامی که افراد در صورت بروز مشکلی سعی دارند که با مراجعه به روانشناس، روان درمانگر، روان کاو … دست بر رفع مشکل خود زنند، آن متخصصان مذکور انتخاب هایی را برای درمان و رویکرد هایی را برای انتخاب دارند و در ابتدای مسیر ممکن است از هر نوع رویکردی استفاده نمایند اما در برخی از موارد و مواقع رویکرد های ساده و تک وجهی نمی توانند پاسخ گوی نیاز و مشکل مراجع باشند در نتیجه ی آن طرحواره درمانی آغاز به کار کرده و مشاور (که می تواند روانشناس و روان درمانگر و از این دست افراد باشد) سعی بر آن دارد که طرحواره درمانی را که نوعی درمان یک پارچه، اساسی، چند وجهی و چند بعدی است در درمان به کار گیرد. طرحواره درمانی از مهم ترین بخش های روان درمانی است

این نوع درمان واقف بر واقعیت است و اساس آن بر اساس نوعی قاعده خاص و تعیین شده نمی باشد چرا که به دلیل همه جانبه بودن خود را بر واقعیتِ شخص مقابل و تجارب شخصی وی استوار کرده و می تواند هر فردی را با هر ویژگی شخصیتی پوشش دهد از آن جهت که خود را محدود به قاعده های کلی ندانسته و در هر فرد با توجه به ویژگی های شخصی فرد ورود پیدا کرده و سعی بر رفع آن مشکل دارد.

همان طور که گفته شد طرحواره درمانی نوعی درمان ترکیبی و همه جانبه هست. حال ممکن است این سوال رخ دهد که این روش درمان ترکیبی از چه چیز هایی است؟ در اینجا باید پاسخ داده شود که طرحواره درمانی ترکیبی است از درمان های شناختی، تجربی، بین فردی و فردی، رفتاری و… (همه جانبه بودن این نوع درمان چنان واضح است که افراد می توانند با خواندن این کلمات آن را در یابند که هیچ بعد وجودی انسان در این نوع درمان از چشم نخواهد افتاد.)

مانند هر مسئله بنیادی دیگری این نوع درمان نیز پایه و اساسی داشته و تابع برخی موارد است، مواردی نظیرِ :

• طرحواره های اولیه ناسازگارانه
• سبک های مقابله ای
• ذهنیت های طرحواره ای (برخی این مورد را عادات خلقی و هیجانی قلمداد می کنند)

مهم ترین بخش آورده شده طرحواره های اولیه ناسازگارانه است به آن دلیل که بیشترین مسئله ای که روان درمان گر به آن خواهد پرداخت مواردی است در دوران کودکی در ذهن فرد شکل گرفته اند.همان طور که افراد می دانند در بیشتر موارد ممکن است افرادی که مراجعه به روانشناس دارند با جملاتی نظیرِ :

_ریشه در کودکی وی دارد.

_تجربه ای سخت در سنین پایین داشته است.

و … مواجه شوند و این به معنای علت اهمیت دوران کودکی است. حال اگر این نوع شناخت های اولیه به صورت ناسازگارانه، خود ویرانگر و آسیب زننده باشند که در کودکی نیز شکل گرفته اند می توان آن هارا طرحواره اولیه ناسازگارانه دانست.درست است که این نوع خود ویرانگری در کودکی به وجود آمده است اما در تمام طول زندگی افراد مکررا تکرار خواهند شد.

روش آزمونی طرحواره

طرحواره درمانی ابتدا با پرسشنامه و انواع آزمون های موجود درک و ریشه یابی مشکل کرده و سعی بر رفع مشکل مراجع خود دارد. به هنگامی که پرسشنامه و آزمون نتایج کافی و لازم را در اختیار روان درمانگر قرار دهد و وی متوجه ریشه ای در کودکی شود می تواند با طرحواره درمانی این مسئله را حل کرده و فرد را در حل دیگر مسائل نیز یاری رساند چرا که طرحواره درمانی نه تنها به صورت موردی مشکلات را حل می کند بلکه توانایی رفع دیگر مشکلات و مسائل را نیز به فرد خواهد داد. به نوعی تغییر در نگرش و شناخت و در نتیجه تغییر در سبک زندگی افراد است.

مفاهیم ناسازگارانه

برخی از طرحواره های ناسازگارانه که ممکن است در ذهن افراد باشد(خواه از کودکی شکل گرفته خواه از دیگر سنین) به شرح ذیل است:

1. من هرگز نمی توانم کارها را به درستی انجام دهم.
2. من هیچ فرد مهمی نبوده و در صورت عدم وجودم هیچ تغییری در جهان پیدا نخواهد شد.
3. یکی از بی مصرف ترین موجودات کرده خاکی کسی نیست جز خودم.
4. هیچ کس مرا دوست ندارد، هیچ کس توجهی به من ندارد و مردم نبود مرا حس نمی کنند.
5. هیچ وقت از خود راضی نیستم و هرگز نمی توانم انسانی بی نقص باشم.
6. دائما احساس گناه دارم و چیزی مانند خوره جانم را می خورد.
7. و…

دلبستگی

همان طور که کمی پیش تر گفته شد ممکن است این باور ها در هر سنی اتفاق افتند اما در سنین کودکی بارز تر، عمیق تر، ریشه دار تر و… هستند. مواردی هست که با رعایت آن ها به ویژه در تربیت افراد می توان جلوی بروز نیاز به طرحواره درمانی را گرفته و نوعی پیشگیری را پیشه کرد.  این دست موارد تا پیش از یک سالگی را می توان در یک لغت خلاصه نمود و سپس آن لغت را بازکرده و گسترش داد. (دلبستگی)

و در سنین بیشتر نیز فرد باید به حد تعادل دارای مواردی که تشکیل دهنده دل بستگی هستند باشد که در آینده مشمول درمان نشود.

برای قابل فهم تر بودن و سادگی مسئله در اینجا در مورد هر دو مورد توضیح داده شده مطالبی ذکر می شود :

• به وجود آمدن کامل دلبستگی در افراد

دلبستگی به وضعیتی گفته می شود که تا حدود یک سالگی در افراد به تکامل می رسد و در صورت عدم به وجود آمدن آن فرد تا انتهای عمر خود در روابط عاطفی و دیگر ابعاد زندگی دچار مشکل و ناسازگاری است. در این سنین باید به نیاز های کودک توجه بسیار داشت و وی را با لفظ و لغتی به نام «بغلی شدن» که در این سن باوری کاملا نا صحیح است رها نکرده و تمام نیاز های وی به صورت تمام و کمال برطرف شود

• سنین پس از یک سالگی

دلبستگی ادامه دار خواهد شد و تنها در غذا خوردن و … محدود نمی شود. داشتن حس امنیت، توانایی پذیرش، تجربه احساس همدلی و درک شدن توسط افراد، وجود راهنما و… از نیاز های اساسی افراد هستند که در سنین کودکی باید (واجب کفایی) به وقوع بپیوندند.

برخی از انواع طرحواره به شرح ذیل است:

1. طرحواره تنبیه
2. طرحواره منفی گرایی
3. طرحواره معیار های سرسختانه و سنگین
4. طرحواره مهار هیجان
5. طرحواره ایثارگری
6. طرحواره اطاعت بی قید و شرط
7. طرحواره استحقاق
8. طرحواره خویشتن داری ناکافی
9. طرحواره شکست
10. طرحواره خویشتن تحول نیافته
11. طرحواره آسیب پذیری
12. طرحواره وابستگی
13. طرحواره محرومیت عاطفی
14. و…

مورد 14 به این مفهوم است که طرحواره ها تنها به موارد ذکر شده محدود نشده و می توان آنان را وسیع تر در نظر گرفت. حال فرصت آن است که تعریف هر کدام از موارد بالا توضیح داده شود.

طرحواره تنبیه

در این طرحواره افراد مجوز تنبیه را چه برای خود چه برای دیگری صادر می کنند و سعی می نمایند با تنبیه دیگران و خود و انتقاد به هر دو مورد ذکر شده خلا های خود را جبران نمایند.

طرحواره درمانی در اینجا به داد اشخاص می رسد

طرحواره منفی گرایی

همان طور که از نام این نوع طرحواره مشخص است فرد در آن دست به هر نوع منفی بافی ای زده و از ویژگی های مثبت به طور کل به دور است. به عبارتی چنین فردی تنها نیمه خالی لیوان را دیده و توان مشاهده نیمه پر آن را به هیچ عنوان ندارد.

طرحواره درمانی در اینجا به داد اشخاص می رسد

طرحواره معیار های سرسختانه و سنگین

در این نوع طرحواره چه برای خود و چه برای دیگران فرد معتقد است که به اندازه کافی و کمال خوب نبوده و دیگران نیز به همان اندازه خوب نیستند در نتیجه با معیار های سرسختانه دائما احساس گناه کرده و نمی توانند خود را به اندازه کافی ببینند و همیشه کمبود برخی مسائل را در خود احساس می نمایند.

طرحواره درمانی در اینجا به داد اشخاص می رسد

طرحواره مهار هیجان

وی تمامی احساسات خود را در این طرحواره سرکوب کرده و سعی در خودسانسوری دارد. چنین است که خلا های وی به نظر وی جبران می شود در صورتی که نه تنها فایده ای ندارد بلکه باعث آسیب بیشتری نیز می شود.

طرحواره درمانی در اینجا به داد اشخاص می رسد

طرحواره ایثارگری

نوعی طرحواره است که در آن افراد به صورت افراطی ایثارگری و از خود گذشتگی و فدا کاری کرده و سعی می کنند درون خود را با چنین رفتاری اقناع نمایند آن ها تنها در صورتی خود را با ارزش می دانند که بتوانند دیگران را از خود راضی کرده و به آنان مددی رسانند.

طرحواره درمانی در اینجا به داد اشخاص می رسد

طرحواره اطاعت بی قید و شرط

وی اجازه سلطه به دیگر افراد داده و فرض را بر آن دارد که هر کس مختار است هر طور که دلش می خواهد با وی برخورد کند در نتیجه در جامعه دائما به وی ظلم شده و نه تنها به ارزش آن افزوده نشده بلکه باعث احساس ضعف و خواری نیز می شود.

طرحواره درمانی در اینجا به داد اشخاص می رسد

طرحواره استحقاق

فرد فرض می کند که مستحق آن است که هر نوع رفتاری که می خواهد انجام داده و هر حرفی را که می خواهد بر زبان جاری نماید در نتیجه آن از جامعه طرد شده و تبعات منفی دیگری نیز در پی دارد.

طرحواره درمانی در اینجا به داد اشخاص می رسد

طرحواره خویشتن داری ناکافی

وی به هیچ عنوان توان سرخوردگی را نداشته و خویشتن داری ناکافی دارد به آن جهت که می خواهد هر کاری را که در ذهنش عبور کرده به واقعیت رسانده و آن را انجام دهد در بسیاری از این موارد طرحواره فرد به اعتیاد و مواد مخدر روی آورده و … به آن دلیل که به هیچ عنوان احساس خطری در مقابل خویشتن ناکافی خود حس نمی کند.

طرحواره درمانی در اینجا به داد اشخاص می رسد

طرحواره شکست

وی دائما در هر مسئله خود را مستحق شکست دانسته و فکر می کند با ورود به هر مسئله ای شکست را تجربه خواهد کرد در نتیجه ی آن سرخورده شده و آسیب خواهد دید.

طرحواره درمانی در اینجا به داد اشخاص می رسد

طرحواره خویشتن تحول نیافته

در زمانی که افراد خویشتن تحول نایافته ای داشته باشند بیش از دیگر افراد و عموم جامعه درگیر مواد و مسائل عاطفی می شوند. آنان خود را بی هویت دانسته و به دنبال هویت خود در دیگر افراد می گردند و همین باعث می شود که نه تنها خلا های درونیشان جبران نشده، بلکه رو به زوال نیز رفته و آسیب بیشتری می بینند.

طرحواره درمانی در اینجا به داد اشخاص می رسد

طرحواره آسیب پذیری

وی در انتظار آسیب است. اهمیتی ندارد که این آسیب از چه قسمتی به وی تحمیل می شود! کسی که دارای طرحواره آسیب پذیری است چه از نظر مالی و چه از نظر وقایع طبیعی در انتظار آسیب و گزند است در برخی موارد ممکن است فرد مبتلا به هذیان گزند و آسیب شده و این مشکل به حدی پیشرفت کند که وی را از زندگی عادی جدا سازد.

طرحواره درمانی در اینجا به داد اشخاص می رسد

طرحواره وابستگی

این نوع طرحواره به معنای وابستگی افراطی می باشد چرا که افراد در این مورد خود را وابسته به دیگران دانسته و احساس ضعف فراوانی را در خود ایجاد می کند. وی معتقد است تنها با حضور دیگری است که می تواند به زندگی خود سر و سامانی دهد و در صورت عدم حضور شخص دیگر توانایی گذراندن روزمره خود را ندارند. طرحواره درمانی در اینجا به داد اشخاص می رسد

طرحواره محرومیت عاطفی

بیشترین این افراد دارای کمبود توجه هستند و از طریق دیگران ارضا نمی شوند. احساس می کنند که دیگران به آن ها بی توجه اند، آنان را دوست ندارند، حضورشان دیگران را آزار  می دهد و… همین احساس باعث می شود به گوشه گیری آنان دامن زده و محرومیت عاطفی را بیشتر در خود احساس نمایند.

برای درمان هر یک از طرحواره های ذکر شده می بایست به افراد متخصص مراجعه کرده و با راهنمایی گرفتن از اطلاعات آنان، دست بر اقدام برای زندگی بهتر و بهبود وضعیت موجود زد. طرحواره درمانی در کلینیک روان آرام با متخصصین برجسته انجام شده و افراد می توانند با مراجعه به این کلینیک خود را تحت نظر افرادی برجسته و با تجربه قرار داده و به درمان اقدام نمایند.

به طور کل تمامی روان شناسان امکان انجام طرحواره درمانی را ندارند چرا که نوعی روش است که باید با مطالعات و کارگاه های جدا  بدست آورده شود و هر کسی قادر به کار گیری آن در اتاق درمان نمی باشد در نتیجه متخصصینی که در کلینیک روان آرام حضور دارند می توانند بهترین راهنما در این حوزه باشند.

امید است که این مقاله آنچه مورد نیاز شما در ارتباط با طرحواره درمانی بود در اختیارتان قرار داده باشد. موفق، برقرار و روان آرام باشید.