جنبه‌ی غافلگیرکننده‌ی رابطه مستقیم استرس با چاقی تمایل به «خودتقویتی» است. بانی تاب دیکس (Bonnie Taub-Dix) متخصص کاهش وزن و سخنگوی انجمن رژیم غذایی آمریکا می‌گوید: «غالبا، افراد وقتی دچار استرس می‌شوند، خوراکی‌های نامناسبی می‌خورند» و در ادامه می‌گوید: «این مسئله موجب افزایش وزن می‌شود که این افزایش وزن نیز اضطراب‌آور است. این اضطراب یعنی تمام تلاش‌هایتان برای کاهش استرس به هدر رفته است.»
رابطه مستقیم استرس با چاقی به این دلیل است که استرس، همیشه با تغییرات بیوشیمیایی مرتبط بوده است و کاری می‌کند هوس غذا خوردن کنید و در نهایت منجر به چاقی می‌شود.
رابطه‌ی بیولوژیکی استرس و چاقی
رابطه مستقیم استرس با چاقی به لحاظ بیولوژیکی به این دلیل است که زمانی که دچار استرس هستید، تمایل دارید غذاهای خانگی که چربی یا قند بالایی دارند، بخورید؟ محققان معتقدند که ممکن است هورمون‌های خاصی در این روند نقش داشته باشند. از جمله:
سروتونین:
یکی از دلایل رابطه مستقیم استرس با چاقی این است که زمانی که ما در وضعیت استرس به غذاهای خانگی چاق‌کننده می‌رسیم، شروع به خوددرمانی می‌کنیم! تاب دیکس می‌گوید: «هنگامی که شما کربوهیدرات مصرف می‌کنید، میزان ترشح هورمون سروتونین در بدن‌تان بیشتر می‌شود».
سروتونین به لحاظ شیمیایی حس خوبی در بدن ایجاد می‌کند و باعث می‌شود حال‌تان خوب شود و احساس بهتری داشته باشید. تاب دیکس معتقد است: «جای تعجب ندارد که انتخاب غذا در افراد تحت استرس، انتخاب هوشمندانه‌ای نخواهد بود. اغلب کربوهیدرات‌هایی که افراد به سمت آن ها می‌روند پر از چربی هستند، چیزهایی مثل کلوچه، شیرینی، شکلات و کوکی‌ها». تاب دیکس تأکید می‌کند که افراد در این مواقع معمولا تمایلی به خوردن غذاهایی مثل ماکارونی با آرد سبوس گندم ندارند.
کورتیزول:
محققان کشف کرده‌اند که استرس مزمن باعث بالا رفتن بیش از حد هورمون کورتیزول در بدن می‌شود. هورمونی حیاتی که مدیریت ذخیره‌سازی چربی و مصرف انرژی بدن را به عهده دارد. کورتیزول هورمونی است که به عنوان افزایش‌دهنده‌ی اشتها شناخته می‌شود و ممکن است باعث شود، هوس کنید غذاهای چرب و شیرین بخورید.
نوروپپتیدY:
مطالعات نشان می‌دهد بدن ما در مواقع استرس ممکن است مواد غذایی را به نوعی متفاوت پردازش کند. مطالعه‌ای که در این زمینه و رابطه مستقیم استرس با چاقی صورت گرفته است، نشان می‌دهد موش آزمایشگاهی که تحت رژیم پرچربی و پرشیرینی قرار دارد، زمانی که در فشار استرس قرار می‌گیرد بیشتر مواد غذایی که وارد بدنش شده است، تبدیل به چربی می‌شود و موشی که تحت رژیم نرمال بوده، در شرایط استرس وزن کمتری پیدا کرده است. محققان متوجه شدند که این پدیده با مولکولی به نام نوروپپتیدY مرتبط است که هنگام بروز استرس از سلول‌های عصبی آزاد می‌شود و تجمع چربی در بدن را تقویت می‌کند. ظاهرا رژیم سرشار از چربی و قند، نورپپتیدY بیشتری آزاد می‌کند.
توقف چرخه‌ی استرس و چاقی
اگر واقعا می‌خواهیم بدانیم وقتی تحت فشار استرس هستیم چگونه از اضافه شدن وزن‌مان جلوگیری کنیم، باید بدانیم چگونه در این شرایط سخت، خوردن غذاهای ناسالم را ترک کنیم:
۱. اجازه ندهید بیش از اندازه گرسنه شوید.
هنگامی که خیلی گرسنه می‌شویم یا زمان طولانی چیزی نمی‌خوریم، قندخون‌مان دچار مشکل می‌شود و این کاملا منطقی است. فکر کنیم زمانی که دچار افت قند می‌شویم برای نرمال شدن وضعیت بدن‌مان و البته خوب شدن حال‌مان هر خوراکی‌ای را می‌توانیم بخوریم!
تاب دیکس برای متوقف کردن رابطه مستقیم استرس با چاقی ، توصیه می‌کند که برای اجتناب از این وضعیت، بهتر است مطمئن شویم که هیچ وعده‌ی غذایی را از دست نمی‌دهیم. اندازه‌ی وعدههای غذایی را در نظر داشته باشید: طبق مشاهدات تاب دیکس وقتی استرس افراد پایان می‌یابد، تمایل ندارند به این فکر کنند که چه غذایی و چه مقدار از آن را خورده‌اند. وعدههای کوچک‌تر کمک می‌کند. مصرف کل کالری بدن‌تان را تحت کنترل داشته باشید.
۲. میان‌وعده‌های سالم بخورید.
جهت متوقف کردن رابطه مستقیم استرس با چاقی ، تاب دیکس توصیه می‌کند میانوعدهتان ترکیبی از پرو‌تئین و کربوهیدرات باشد. چون بدن این مواد را آهسته‌تر هضم می‌کند. بنابراین احساس سیری شما طولانی‌تر خواهد بود. میانوعدهتان می‌تواند کلوچه‌ی غلات و کره‌ی بادام یا پنیر و یک تکه نان سبوس‌دار باشد. او اضافه می‌کند که از خوردن تنقلات و میان‌وعده‌های چرب و شیرین اجتناب کنید.
درباره‌ی چیزی که می‌خورید فکر کنید: «زمانی که افراد واقعا تحت فشار استرس هستند، فکر می‌کنند که توجه به رژیم غذایی استرس‌شان را افزایش می‌دهد.»
تاب دیکس ادامه می‌دهد: «در واقع دقیقا برعکس است، فراموش نکنید که غذا سوخت مورد نیاز بدن و مغز را تأمین می‌کند، زمانی که تغذیه‌ی مناسبی داشته باشید، بدن‌تان را برای مبارزه با استرس تقویت می‌کنید.»
۳. با استرس خود مقابله کنید.
ممکن است این کار در عمل دشوار باشد، اما باید هر چه زودتر برای متوقف کردن رابطه مستقیم استرس با چاقی ، راهی پیدا کنید. چون این امر برای سلامتی شما ضروری است. یوگا، تایچی و مدیتیشن را امتحان کنید. به طور منظم ورزش کنید و با دوستان‌تان وقت بگذرانید. کمک گرفتن از یک مشاور و مراجعه به روانشناس نیز می‌تواند عوامل استرس‌زای زندگی شما را کاهش دهد.
شما تنها کسی نیستید که تحت فشار استرس، به سمت خوراکی‌های چرب یا شیرین می‌روید. اما خوشبختانه می‌توانید جزو کسانی باشید که این چرخه را متوقف می‌کنید. سعی کنید استرس‌تان را به حداقل برسانید و روی انتخاب‌های بهتری برای غذا خوردن تمرکز کنید. استرس هم بخشی از زندگی ماست اما نباید منجر به اضافه وزن شود.
عوارض استرس
استرس و اضطراب زمینه‌ساز خیلی از بیماری‌های روان تنی برشمرده می‌شوند و چنان بنی نوع بشر را در گستره گیتی در چنبره خود درهم می‌فشارد که حتی در کنار عوامل رنگارنگ و گوناگون ایجاد کننده بیماری‌های خاص استرس را نیز از جمله متهمان و عوامل زمینه‌ساز این قبیل بیماری‌های سخت درمان و یا بدون درمان برمی‌شمارند.
از جمله در گروهی از افراد دارای اضافه وزن و چاقی عوامل ایجاد و پیشرفت اضافه وزن و چاقی‌های آنها با استرس دایمی آنها در ارتباط می‌باشد و رابطه مستقیم استرس با چاقی برقرار است! شما چطور؟ آیا خودتان را از جمله افراد پر استرس برمی‌شمارید یا خیر؟ برای خاطرجمعی و شناخت بیشتر خودتان، سوالات زیر را مطالعه فرمایید و با در نظر گرفتن وضعیت شخصی خود، جواب آری یا نه را علامت گذاری فرمایید.
خودآزمایی
۱ آیا قبل از اینکه به طرف افزایش وزن و چاقی سوق پیدا نمایید به دلیلی بسیار تحت فشار روانی بود‌ه‌اید؟
۲ آیا همواره این احساس را دارید که تحت فشار و کنترل خانواده، جامعه و بالادست‌های خود هستید؟
۳ آیا مسئولیت سرپرستی و رسیدگی خانواده با شما است، یا به علت شغلی که دارید، پاسخگویی در قبال مراجعین را عهده‌دار می‌باشید؟
۴ آیا وضعیت شغلی و اجتماعی خود را بطور مداوم در معرض خطر احساس می‌کنید؟
۵ آیا در چهارچوب خانواده به بهانه‌های مختلف و به دلایل گوناگون تحت فشار قرار داده می‌شوید؟
۶ آیا دوست و همدم خود یا هر کس دیگری که با او صمیمی بوده و با اعتماد کامل به گفتگو نشسته دردل می‌کردید را از دست داده‌اید؟
۷ آیا همواره این احساس در شما وجود دارد که چرا بندرت مورد تحسین قرار داده می‌شوید؟
۸ آیا در قبال فشارهای وارده خانوادگی، شغلی، اجتماعی و غیره عکس‌العمل شما شدیدتر است؟
۹ آیا از جمله افرادی به حساب می‌آیید که فشارهای عصبی و روحی خود را با خوردن تسکین می‌دهید و به این امر اعتقاد دارید که فقط اشتغال به خوردن و آشامیدن شما را به خود مشغول می‌دارد؟
ارزیابی و تفسیر
اگر از سوالات مطرح شده به بیش از ۲ سوال جواب مثبت داده‌اید، علت چاقی و اضافه وزن شما اگر تنها به استرس دائمی شما بستگی نداشته باشد، قسمت اعظم دلایل چاقی‌تان را استرس زمینه‌سازی نموده است.
عوامل بازدارنده و تعدیل کننده استرس‌ها
بطور معمول افراد در وضعیت عادی به ۳۰۰ میکروگرم اسیدفولیک یا ویتامین B9 در طول روز نیازمند می‌باشند، ولی در بعضی از افراد بطور موروثی و یا تحت تأثیر شدت استرس‌های وارد شده، به میزان نیازشان افزوده‌تر می‌گردد و اگر مواد مصرفی آنها که حاوی این ویتامین می‌باشد، تحت اثرات مخرب گرما، نور یا در طول انبار کردن، حمل، توزیع و … حفاظت نشوند، آسیب‌دیده و تخریب می‌شود و از بین می‌رود و یا به علل مختلف عزیزانی که نیاز تغذیه‌ای خود را در رستوران‌های مختلف یا کانتین‌های توزیع و ارائه غذا تامین می‌سازند، به علت آنکه فرآیند غذای تهیه شده در مراحل مختلف از فراهم شدن مواد اولیه، شست و‌شو، پخت و پز و…، تا مرحله‌ای که به مصرف کنندگان ارائه می‌شود،۹۰درصد از مقادیر اولیه مواد غذایی حاوی اسیدفولیک از بین می‌رود و نابود می‌گردد.
از این جهت حتی افرادی که تحت استرس قرار ندارند، امکان تامین نیاز روزانه خود به اسید فولیک و سایر عناصر مهم از طریق مواد غذایی مصرفی خود را ندارند، چرا که این قبیل افراد به ندرت به خوردن غذاهای تازه و سالم روی می‌آورند. جیره غذایی روزمره این چنین افرادی را غذاهای آسان دسترس، شیرینی، شکلات و نوشابه‌های مختلف تشکیل می‌دهد. بدین ترتیب رابطه مستقیم استرس با چاقی ، قوی تر از قبل می شود.
اگرچه در کوتاه‌زمانی احساس نشاط و سرخوشی از میل کردن این قبیل تولیدات به دست می‌آورند، ولی به سرعت این دوران ماه‌عسل با این غذاهای خوش خط و خال و معطر و اشتها‌برانگیز و شور و شیرین و ترد و آسان بلع سپری شده و عادت نمودن آنها به چنین مواد غذایی فاقد ریزمغذی‌های لازم برای تامین نیازهای زیستی، هر روز گسترده‌تر از پیش و پایدار‌تر و ماندگارتر می‌شود.