اختلال شخصیت ضد اجتماعی
اختلال شخصیت ضد اجتماعی، که گاهی سایکوپاتی هم خوانده می‌شود، وضعیتی روانی است که در آن فرد هیچ اهمیتی به درست و غلط نمی‌دهد و احساسات و حقوق دیگران را نادیده می‌گیرد. افراد دارای اختلال ضد اجتماعی، نسبت به بقیه‌ی مردم احساس دشمنی یا بی‌تفاوتی سنگدلانه دارند یا با آنها خشن برخورد می‌کنند. در رفتار این‌گونه افراد هیچ احساس گناه یا ندامتی دیده نمی‌شود. مبتلایان به اختلال شخصیتی ضد اجتماعی اغلب از قانون سرپیچی می‌کنند و مجرم می‌شوند.
چنین افرادی ممکن است دروغ بگویند، رفتاری خشن یا هیجان‌زده داشته باشند و یا دچار اعتیاد به الکل یا مواد مخدر شوند. این خصوصیات باعث می‌شوند که افراد مبتلا به این اختلال به طور معمول نتوانند از عهده‌ی مسئولیت‌های خانوادگی، کاری یا تحصیلی بربیایند. با درمان اختلال ضد اجتماعی، برخی از افراد مبتلا به این مشکل روانی یاد می گیرند که روابط مثبت ایجاد کنند، بیشتر مسئول باشند و به مرزهای دیگران احترام بگذارند.
البته درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی مانند دیگر اختلالات شخصیت، با سختی و دشواری همراه است. بزرگترین مشکل درمان اختلال شخصیت ضداجتماعی متقاعد کردن او به لزوم درمان می‌باشد. اصلی‌ترین ویژگی شخصیت ضد اجتماعی، قانون گریزی، عدم باور به هنجارها، حقوق دیگران و نداشتن هیچ حس همدلی و همدردی است. متاسفانه به دلیل مشکلاتی که شخصیت ضد اجتماعی برای جامعه و اطرافیان به وجود می‌آورد، امکان ایجاد ارتباط سالم را از بین می‌برد.
دستگیری‌ها و رفتن به زندان به طور مکرر خانواده و اطرافیان را به خسته می‌کند. درمان شخصیت ضداجتماعی چندمرحله ای و گسترده است. البته برخی از شخصیت‌های ضد اجتماعی افرادی موفق (در زمینه‌های امن اما غیر قانونی) هستند، اما باز هم نمی‌توانند با دیگران روابط سالمی داشته باشند. تجربه زندگی با شخصیت ضد اجتماعی مفهوم این گفته‌ها را برایتان ملموس‌تر خواهد کرد و شما را به جستجوی درمان اختلال شخصیت ضداجتماعی وا می‌دارد.
درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی با رویکردهای روانشناسی
مانند تمام اختلالات شخصیت، درمان‌های روانشناسی، بهترین و اولین گزینه درمان اختلال شخصیتی ضد اجتماعی هستند. اما به دلیل دشوار بودن جلب اعتماد شخصیت ضد اجتماعی و متعهد کردن آنها به انجام تکالیف، نیاز است که زمانی حدود 6 ماه تا یک سال برای درمان کامل این افراد طرح ریزی شود. همچنین درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی به موقعیت خاص فرد، تمایل او به همکاری در درمان و شدت علائم بستگی دارد. انواع روش های روانشناختی در دسترس برای درمان اختلال های شخصیت ضد اجتماعی به شرح زیر می باشند:
درمان شناختی رفتاری
جدید‌ترین بررسی‌های ساختار یافته در مورد رفتار درمانی افراد مبتلا به اختلال شخصیتی ضد اجتماعی، اثربخشی بالای این شیوه برای درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی افراد مبتلا را تایید کرده است. رفتار درمانی با استفاده از تخریب الگوهای فکری و رفتاری غلط، الگوهای سالم را جایگزینی می‌کند. این الگوهای سالم شامل روابط اجتماعی و بین فردی، تفکر صحیح نسبت به قانون، هنجارها، حقوق دیگران و همچنین باورهای شناختی و تفکری سالم می‌باشد.
درمان مدیریت تصادفی
درمان مدیریت تصادفی (زیر مجموعه درمان‌های رفتاری) از درمان‌های موثر در درمان اختلال شخصیت ضداجتماعی است. در این شیوه درمان اختلال شخصیتی ضد اجتماعی با استفاده از اصول شرطی سازی عامل، به رفتار و واکنش‌های صحیح فرد پاداش‌های خاصی داده می‌شود، به این صورت علاج می‌شود تا عادات صحیح در فرد نهادینه شود. این روش درمان اختلال ضد اجتماعی فرد مبتلا به کمک مصرانه و دلسوزانه یک همراه نیاز دارد.
نکته مهم در اثر بخشی درمان‌های روانشناختی برای درمان اختلال شخصیتی ضد اجتماعی افراد مبتلا، همکاری و باور فرد به اثر بخشی درمان است. اگر شخصیت ضد اجتماعی، تمایل به کاهش رفتار پرخاشگرانه و افزایش توانایی‌های اجتماعی مثل همدلی پیدا کند، درمان‌های رفتاری موفق‌تر خواهد بود.
درمان رفتاری برای نوجوانان
به نظر می‌رسد نوجوانان دارای شخصیت ضد اجتماعی، به درمان شناختی رفتاری پاسخ بهتری بدهند. بر اساس تحقیقات انجام شده، نوجوانان شخصیت ضد اجتماعی (تحت درمان شناختی رفتاری) پس از آزادی از زندان، رفتار جنایی و مجرمانه کمتری نسبت به دیگر نوجوانان شخصیت ضد اجتماعی (تحت دیگر درمان‌های عادی یا بدون درمان اختلال شخصیت اجتماعی) داشتند.
درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی با دارو
بسیاری از تحقیقات، تاثیر داروها در درمان اختلال ضد اجتماعی را تایید نکرده‌اند. فقط ممکن است برخی از داروهای ضدافسردگی، برای ثبات خلق این افراد تجویز شده یا در صورت تشخیص روانشناس و تجویز روانپزشک، برای کنترل پرخاشگری، داروهای آرام بخش و ضد صرع نیز به شخصیت ضد اجتماعی داده شود. به هر حال، متاسفانه هنوز دارویی تایید نشده که تاثیر قطعی و مثبتی روی درمان اختلال ضد اجتماعی داشته باشد.
دیگر درمان‌های لازم برای اختلال شخصیت ضد اجتماعی
حتی اگر نتوانیم اختلال شخصیت سایکوپات فرد را به طور کامل درمان کنیم، رواندرمانی می‌تواند برای سایر مشکلات روحی و روانی این افراد به کار برده شده و در طی این جریان، با مهارت روانشناس، سعی شود شخصیت ضد اجتماعی به بینش جدیدی به زندگی دست پیدا کرده و خود را کنترل کند.
شایع‌ترین مشکلات شخصیت ضد اجتماعی، اعتیاد به مواد مخدر است که درمان روانشناسی، می‌تواند به آنان در ترک ماده مخدر کمک کرده و به تناسب آن، مانعی از سر راه دشوار درمان اختلال شخصیت ضداجتماعی برداشته شود.
شخصیت‌های ضد اجتماعی، در معرض ابتلا به افسردگی و اضطراب نیز هستند. تقریبا نیمی از آنها یک یا چند اختلال اضطرابی و یک چهارم آنها، افسردگی دارند. بنابراین درمان اضطراب و افسردگی در این بیماران نیز می‌تواند به درمان اختلال شخصیتی ضد اجتماعی این افراد کمک کند.
چگونه تشخیص عوامل برای درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی صورت می گیرد؟
- ارزیابی روانشناختی از افکار، روابط، الگوهای رفتاری و سوابق خانوادگی
- ارزیابی سوابق فردی و پزشکی
- ارزیابی علائم فهرست‌شده در راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی (DSM-5)، که توسط انجمن روانشناسی آمریکا منتشر شده است.
اگرچه اختلال شخصیتی ضد اجتماعی معمولا پیش از ۱۸ سالگی تشخیص داده نمی‌شود، برخی از علائم و نشانه‌های آن ممکن است در دوران کودکی یا اوایل نوجوانی بروز کنند. معمولا می‌توان شواهدی از علائم اختلال سلوک را پیش از سن ۱۵ سالگی تشخیص داد.
تشخیص زودهنگام اختلال شخصیتی ضد اجتماعی ممکن است در بهبود نتایج درمان اختلال شخصیتی ضد اجتماعی در بلند‌مدت مفید باشد.
مهارت‌های مورد نیاز اعضای خانواده
فرادی که دچار اختلال شخصیت ضد اجتماعی هستند اغلب رفتار بدی دارند و اعضای خانواده را -بدون آنکه پشیمان شوند- «ذلّه» می‌کنند. اگر عزیزی دارید که به این نوع اختلال شخصیت مبتلاست، بسیار اهمیت دارد که خود شما هم تحت نظر باشید.اگر یکی از عزیزانتان اختلال شخصیتی ضد اجتماعی داشته باشد، توجه کنید که شما امنیت و سلامت خود را باید در اولویت قرار دهید.
کمک گرفتن از مشاوره ی فردی برای اعضاء خانواده ی افرادی با اختلال شخصیتی ضد اجتماعی کمک به مدیریت احساسات آنها می کند و به آنها تنظیم مرزهای مناسبشان با اعضای خانواده را آموزش می دهد.
اگر فکر می کنید ممکن است اختلال شخصیتی ضد اجتماعی داشته باشید یا یکی از نزدیکانتان مبتلا به این اختلال باشد، کوتاهی نکنید و در اولین فرصت ممکن با روانپزشک یا روانشناسان بالینی تماس بگیرید. آنها می توانند اطلاعاتی را ارائه دهند و با منابع مناسب به شما کمک کنند تا بر این چالش فائق آیید.
10 نمونه علائم و نشانه های اختلال شخصیت ضد اجتماعی
- بی‌توجهی به درست و غلط
- دروغگویی مداوم یا فریب دیگران برای بهره‌کشی
- سنگدلی، بدبینی و بی‌احترامی نسبت به دیگران
- بازیچه قرار دادن دیگران با استفاده از جذابیت یا شوخ‌طبعی برای نفع یا لذت شخصی
- تکبر، احساس برتری و استبداد شدید
- مشکلات مکرر با قانون، از جمله رفتارهای مجرمانه
- نقض مکرر حقوق دیگران از طریق ارعاب و بی‌صداقتی
- تکانش‌گری یا ناتوانی در برنامه‌ریزی قبلی
- خصومت، تحریک‌پذیری قابل توجه، اضطراب، پرخاشگری یا خشونت
- فقدان همدردی نسبت به دیگران و عدم پشیمانی از آزار رساندن به سایرین
- خطرپذیری غیرضروری یا رفتارهای خطرناک بدون توجه به امنیت خود یا دیگران
- روابط ضعیف یا سوء‌ِاستفاده‌گرانه
- ناتوانی در درک عواقب منفی رفتار یا عبرت گرفتن از آنها
- مسئولیت‌ناپذیری مکرر یا ناتوانی از انجام کار یا وفا به تعهدات مالی
بزرگسالان مبتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی معمولا پیش از سن ۱۵ سالگی نشانه‌هایی از اختلال سلوک از خود نشان می‌دهند. علائم اختلال سلوک شامل مشکلات رفتاری جدی و دائمی مانند موارد زیر است:
- پرخاشگری نسبت به مردم و حیوانات
- تخریب اموال
- فریبکاری
- دزدی
- نقض شدید قوانین
اگرچه تصور می‌شود که اختلال شخصیتی ضد اجتماعی حالتی مادام‌العمر باشد، برخی از نشانه‌ها (به خصوص رفتار مخرب و مجرمانه) ممکن است در طول زمان کمرنگ شوند. اما مشخص نیست که این اتفاق در نتیجه‌ی بالا رفتن سن رخ می‌دهد یا افزایش آگاهی نسبت به عواقب رفتار ضد اجتماعی.
علل به‌وجود آمدن اختلال شخصیت ضد اجتماعی
شخصیت ترکیبی منحصر به فرد از افکار، عواطف و رفتارهاست. روش افراد برای دیدن، درک و ارتباط با جهان خارج و همچنین نگرشی که نسبت به خود دارند به شخصیت آنان مربوط می‌شود. شخصیت افراد در دوران کودکی و از طریق تعامل تمایلات ذاتی و فاکتورهای محیطی شکل می‌گیرد.
علت دقیق اختلال شخصیت ضد اجتماعی معلوم نیست اما:
- ژن‌ها ممکن است فرد را مستعد ابتلا به این اختلال کرده باشند و موقعیت‌های زندگی نیز به شکل‌گیری آن کمک کنند.
- ممکن است در طول شکل‌گیری مغز، تغییراتی در عملکرد آن رخ داده باشد.
فاکتورهای ریسک
به نظر می‌رسد که برخی فاکتورهای خاص، ریسک ایجاد اختلال شخصیتی ضد اجتماعی را بالا می‌برند. فاکتورهایی مانند:
- تشخیص اختلال سلوک در کودکی
- پیشینه‌ی خانوادگی اختلال شخصیتی ضد اجتماعی یا سایر اختلالات شخصیتی یا بیماری‌های روانی
- قرار گرفتن در معرض کودک‌آزاری یا بی‌توجهی در دوران کودکی
- زندگی خانوادگی بی‌ثبات، خشونت‌بار یا از هم گسیخته در دوران کودکی
در این زمینه مردان بیشتر از زنان در معرض ابتلا به اختلال شخصیتی ضد اجتماعی قرار دارند.
8 نمونه از مشکلات و عواقب ناشی از وجود اختلال شخصیت ضد اجتماعی
- آزار و اذیت یا بی‌توجهی نسبت به همسر یا فرزند
- اعتیاد به الکل یا مواد مخدر
- زندانی شدن
- رفتارهای مربوط به خودکشی یا دیگرکشی
- ابتلا به سایر اختلالات سلامت روانی مانند افسردگی یا اضطراب
- وضعیت پایین اجتماعی و اقتصادی و بی‌خانمانی
- وارد شدن به گروه‌های اراذل و اوباش
- مرگ زودهنگام، به خصوص در نتیجه‌ی خشونت
شکل زیرعلایم رفتار ضداجتماعی در قسمتهای مختلف زندگی را نشان می دهد:
مراجعه به پزشک
معمولا افراد مبتلا به اختلال شخصیتی ضد اجتماعی تنها به اصرار عزیزان خود به پزشک مراجعه می‌کنند. اگر نسبت به ابتلای دوستان یا اعضای خانواده‌ی خود به این اختلال مشکوک هستید در کمال ظرافت به آنها پیشنهاد بدهید تا درصدد درمان برآیند. در این مورد بهتر است آنها را تشویق کنید تا اول به یک پزشک عمومی یا متخصص سلامت روان مراجعه کنند.
جلوگیری
هیچ روش مطمئنی برای جلوگیری از ایجاد اختلال شخصیتی ضد اجتماعی در افرادی که مستعد آن هستند وجود ندارد. از آنجایی که تصور می‌شود این اختلال ریشه در کودکی داشته باشد، والدین، آموزگاران و پزشکان اطفال ممکن است بتوانند هشدارهای اولیه را تشخیص بدهند. این مسئله به شناسایی کسانی که بیش از همه مستعد ابتلا هستند، مانند کودکانی با نشانه‌هایی از اختلال سلوک و در نتیجه مداخله‌ی زودهنگام، کمک می‌کند.
مراقبت‌ها، آموزش‌های اصلاحات رفتاری و مهارت‌های اجتماعی و حل مسئله، آموزش والدین، خانواده درمانی و رواندرمانی زودهنگام، مؤثر و مناسب، ممکن است که به کاهش احتمال مبتلا شدن کودکان مستعد به اختلال شخصیت ضد اجتماعی کمک کنند.
برای مطالعه ی بیشتر : درمان اختلال شخصیت خودشیفته